Osteoartrit (OA, halk arasındaki bilinirliği ile eklem kireçlenmesi) sıklığı yaşla artan ve tüm dünya nüfusunu etkileyen, iskelet sistemindeki tüm eklemlerin tutulabildiği bir durumdur. Nüfusun yaşlanması ile birlikte, hastalık günümüzde yaygın bir eklem ve sağlık sorunu haline gelmiştir. Daha çok yük taşıyan büyük eklemlerde görülür. Kalıtım, hormonlar, diyet, obezite, sigara içmek ve alkol kullanımı OA’ya yol açabilir. Belirtileri ağrı ve eklem sertliği, kaslarda güçsüzlük ve son evrelerinde eklemin hareketini kısıtlayan şekil bozuklukları olabilir. Hastalığın daha da kötüleşmesini önlemek için OA’lı hastalara erken müdahale iyi bir stratejidir. Günümüzde OA için tedavi yöntemleri dinlenme, ilaç tedavisi, egzersizler ve cerrahi tedavileri içermektedir.

Egzersiz ekonomik ve etkili bir tedavidir. Doğru egzersiz, vücudun çeşitli organlarının fizyolojik işlevini ve vücudun genel morfolojisini iyileştirebilir. Ek olarak, egzersiz ağrıyı da hafifletebilir.

Şekil 1 Her yaş ve osteoartrit derecesi için uygun egzersizler yapılabilir

OA’de oluşan değişiklikleri daha iyi anlayarak tedavisinde yöntemler geliştirmek mümkün olabilir.

OA hastalarında eklem kıkırdağı, subkondral kemik (eklem kıkırdağının hemen altında eklemi destekleyen bölge) ve sinovyal membran dahil olmak üzere tüm eklem dokusunun bütünlüğü zarar görür. Eklem kıkırdağı esas olarak su, kolajen (çoğunlukla tip II kolajen, proteoglikanlar, mukopolisakkaritler ve kondrositlerin içinde yer aldığı hücre dışı matristen (ECM) oluşur. Eklem kıkırdak hasarının erken evresinde, kondrositler hasarlı bölgede toplandıkça ECM’deki büyüme faktörlerinin konsantrasyonu artar, bu da geçici hücre proliferasyonu ve ECM sentezi ile sonuçlanır. Hasar kötüleştikçe, eklem kıkırdağına giden kan akışı, kıkırdağın besinlere yeterli erişime sahip olamadığı noktaya kadar azalır. Bu durum kıkırdak hücre apoptozu (programlanmış hücre ölümü), ECM sentezi ve eklem kıkırdak dejenerasyonunun ilerlemesiyle sonuçlanır. Sonuçta kıkırdak bozunur, incelir ve hatta yer yer tamamen kaybolur. İki kemik sürekli birbirine sürter, bu da eklem ağrısı, şişlik ve fonksiyon sınırlamasına neden olur. Subkondral kemiğin bu morfolojik değişimi, üzerindeki eklem kıkırdağına da zarar verebilir.

Şekil 2 Normal ve Osteoartritli eklem şematik görünümü. Kıkırdak incelmiş, kıkırdak altı kemik kalın, sert ve düzensiz, sinovya kalın ve kanlanması fazla, eklem sıvısının kalitesi bozulmuş

OA’lı hastaların sinovitten muzdarip olma olasılığı son derece yüksektir ve bu durum OA gelişimi sırasında diz eklemi ağrısı ve azalmış işlevi ile doğrudan ilgilidir. Makrofajlar hasarlı dokuyu ortadan kaldıran hücrelerdir. Vücutta sinovit meydana geldiğinde, makrofajlar enflamatuar faktörler üretmek için ayrışır. İnflamatuar mediatörler hücresel dengeleri bozabilir, kondrositleri ayrıştırabilir ve sinoviti şiddetlendirebilir. Fibroblast benzeri sinovyal hücreler, eklem sinovyal sıvısının önemli bir bileşeni olan hyaluronik asit üretir. OA progresyonu sırasında, hyaluronik asit içeriği önemli ölçüde azalır, bu da eklem fonksiyonunun azalmasına ve eklem yüzeyinin bütünlüğünün zarar görmesine neden olur.

Genel olarak, OA’daki eklem kıkırdağı, sinovyum ve subkondral kemiğin patolojik mekanizmaları esas olarak ECM’nin bozulmasını, hücre proliferasyonunu, hücre apoptozunu, enflamatuar reaksiyonu, kodlamayan RNA değişikliklerini ve metilasyonu içerir.

Egzersiz, ECM’nin bozulmasını, apoptozu, inflamatuar yanıtı, otofajiyi ve ncRNA değişikliklerini etkileyerek OA’nın patolojik değişikliklerini hafifletir. Egzersiz, ECM’nin bozulmasını inhibe ederek OA’nın patolojik sürecini geciktirebilir. Egzersiz, OA’nın patogenezi ile ilgili genleri değiştirerek ve eklem kıkırdağının patolojik değişikliklerini hafifletmek için metabolik yolları değiştirerek ECM’nin yıkımını ve sentezini düzenleyerek OA’yı önleyebilir. OA’nın erken evresindeki pasif egzersiz, apoptozu inhibe ederek eklem kıkırdak dejenerasyonunu geciktirebilir. Aralıklı aerobik antrenman, apoptozu azaltarak kemik mineral yoğunluğunda OA kaynaklı azalmayı önleyebilir. Egzersiz, proinflamatuar faktörleri azaltarak inflamatuar yanıtı inhibe edebilir, böylece OA tedavisinde en sık görülen aktivite mekanizması olan OA’nın patolojik değişikliklerini geciktirebilir. Orta yoğunlukta egzersiz, eklem kıkırdağı ve kondrositlerin AMPK / NF-κB sinyal yolu aracılığıyla enflamatuar cevaba duyarlılığını azaltabilir ve eklem kıkırdağının patolojik değişikliklerini tersine çevirmek için gerekli bir mekanizmadır. Egzersiz, oksidatif stresi düzenleyerek OA hastalarının eklem kıkırdağını ve kemiğini koruyabilir. OA’nın erken evresinde, ortalama egzersiz yükü OA’nın ilerlemesini geciktirebilir. OA’nın geç evresinde, orta yoğunluklu egzersiz, pürinerjik reseptör P2X ligand kapılı iyon kanalı 7’yi aşırı aktive edebilir ve apoptotik hücrelerin sayısını artırabilir, böylece OA’nın ilerlemesini şiddetlendirebilir.

Sağlıklı insanlar için egzersiz sağlığı teşvik edebilirken, OA hastaları için de işlev bozukluğunu iyileştirilebilir. Günümüzde, OA tedavisi için aerobik egzersiz, anti-direnç egzersizi, nöromüsküler eğitim gibi birçok egzersiz türü kullanılmaktadır. Ek olarak, Baduanjin, Wuqinxi ve yoga gibi geleneksel Çin sporları da OA’nın önlenmesi ve tedavisine uygulanabilir. Birçok egzersizin türünün OA üzerinde, aerobik egzersiz, kuvvet antrenmanı, yüzme, nöromüsküler egzersiz, propriyoseptif eğitim ve denge eğitimi gibi, terapötik etkileri vardır. Farklı hareket türleri başka etkiler üretir. Aerobik egzersiz, OA hastalarında en yaygın kullanılanıdır ve IL-1β, kaspaz-3 ve MMP-13 ekspresyonunu azaltabilir ve OA’de kıkırdak bozulmasını önleyebilir. Aerobik egzersiz, ağrıyı azaltmak ve vücut fonksiyonlarını iyileştirmek için en iyi egzersiz yöntemi olabilir. Bununla birlikte, farklı yoğunluklarda aerobik egzersiz, farklı derecelerde kireçlenmesi olan OA hastaları üzerinde farklı etkilere sahiptir. Düşük yoğunluklu aerobik egzersiz, şiddetli OA’lı hastalarda daha iyi bir terapötik etkiye sahiptir. Yüksek yoğunluklu aerobik egzersiz ise hafif OA’lı hastalarda daha iyi bir terapötik etkiye sahiptir. Ek olarak, kuvvet antrenmanı kuadriseps tendonundaki MMP-2’nin aktivitesini azaltır. OA’nın erken evresinde yüzme eklemlerin sertliğini hafifletebilir ve kara egzersizinden daha iyidir. Kara egzersizi, hastaların eklemleri belirli bir esneklik derecesine sahip olduktan sonra yapılabilir. Kara egzersizi, ağrıyı iyileştirmek ve işlevi arttırmak için su egzersizinden daha iyidir.

Şekil 3 Osteoarthritis yakınmalarını azaltmak için en sık önerilen aerobik egzersizler yürüme, hafif tempolu koşu, yüzme ve havuz içi hareketler, ağırlık ve direnç egzersizleri, tüm vücudun direncini arttıran egzersizler ile yoga veya Tai Chi gibi sporlardır

Bunlara ek olarak, sanal gerçeklik ve sanal gerçeklik spor oyunları gibi yeni yöntemler insanların fiziksel ve psikolojik koşullarını iyileştirmek için kademeli olarak kullanılabilir. Bu sporlar OA tedavisinde gelişim beklentilerinin yüksek olduğu bir alandır.

Osteoartriti önlemek veya tedavi etmek için birçok egzersiz türü kullanılabilse de, en çok önerdiğimiz yöntem, FITT (Frekans, Yoğunluk, Zaman ve Tip) prensibine dayanan OA’lı her hasta için benzersiz bir egzersiz reçetesi oluşturmaktır.

(1) Egzersiz sıklığı: İlk aşamada, hastanın becerilere hâkim olmak ve uyumu sağlamak için üç ay içinde en az 12 kez daha iyi egzersiz yapması ve daha sonra sıklığın kademeli olarak arttırılması ve haftada iki ila üç kez yapılması önerilir, ve 150 ila 300 dakika süren bir haftalık orta yoğunluklu egzersiz yükü hedeflenir;

(2) Egzersiz yoğunluğu: Orta yoğunlukta egzersiz önerilir. Yani, kalp atış hızı 120-150 atım / dak’dır ve egzersiz sırasında oksijen tüketimi maksimum oksijen tüketiminin % 50-70’idir;

(3) Egzersiz süresi: Önerilen egzersiz süresi günde 30-60 dakikadır. Egzersiz süresi kademeli olarak kısa bir süreden 30-60 dakika / gün’e çıkarılır;

(4) Egzersiz türü: Genel olarak, aerobik egzersiz (yürüyüş, hafif tempo koşu, bisiklet gibi) ve kuvvet antrenmanı önerilir. Yüzme, Tai Ji Chuan gibi aerobik egzersizler, tavsiye edilebilir;

Egzersiz sırasında biraz rahatsızlık veya ağrı hissetmek normaldir. Antrenmandan sonra 15-20 dakika boyunca eklemlerde buz uygulaması yapılabilir. Egzersiz sırasında şiddetli ağrı oluşursa veya şişlik ertesi gün şiddetlenirse, aktivite miktarı zamanında ayarlanmalı, azaltılmalıdır. Farklı hasta tiplerinin başka egzersiz reçeteleri olabilir. Obezitesi yüksek olan hastalar su egzersizi için daha uygundur. Üst ekstremite OA’lı hastalar için, etkilenen eklemlerin hareket açıklığını ve esnekliğini arttırmaya önem verilmelidir. Alt ekstremite OA’lı hastalar için, hastaların kas gücünü ve vücut stabilitesini iyileştirmeye önem verilmelidir. Bu nedenle lezyonun derecesine ve OA hastalarının ihtiyaçlarına göre bireyselleştirilmiş egzersiz reçeteleri oluşturmalıdır.

Osteoartrit yani daha sık bilinen adıyla eklem kireçlenmesi tün dünyanın giderek büyüyen bir sağlık sorunudur. Etkilenen bireyleri günlük yaşam ve iş-güçten alıkoyduğu gibi tedavisi için sağlık sistemleri üzerinde büyük yük oluşturur. Egzersiz osteoartritli bireyleri günlük yaşamlarında aktif tutmak ve hastalığın gidişini yavaşlatmak hatta geriletmek için uygulanabilecek en etkili ve ucuz tedavi yöntemidir. Hiçbir tedavi programı egzersiz içermeden gerçek ve kalıcı başarıya ulaşamaz.

Sağlıklı ve bol hareketli günler dilerim

Prof. Dr. Bülent DAĞLAR

Soru ve önerileriniz için bize ulaşabilirsiniz

+90 539 708 2895

bulentdaglarortopedidoktoru@gmail.com

www.bulentdaglar.com

Aşağıda künyesi yer alan serbestçe ulaşılıp okunabilen makaleden faydalanılarak hazırlanmıştır.

Kong H, Wang X-Q and Zhang X-A (2022) Exercise for Osteoarthritis: A Literature Review of Pathology and Mechanism. Front. Aging Neurosci. 14:854026. doi: 10.3389/fnagi.2022.854026