Ön Çapraz Bağ dizin iç kısmında bacak kemiği (tibia) ile uyluk kemiği (femur) arasında yer alarak dizin öncelikle öne arkaya fazla hareketini kontrol eden önemli bir bağ (ligament) yapısıdır.
Ön çapraz bağ kendi içinde farklı görevleri olan iki belirgin parçadan oluşur. Bu parçaların uyluk ve bacak kemiklerindeki yapışma yerlerine göre isimleri ön-iç (anteromedial) ve arka-dış (posterolateral) demetlerdir.
Ön çapraz bağ yaralanması, özellikle ayak yerde sabit ve diz hafif bükük iken dize önden ve yandan darbe gelmesi veya vücut ağırlığının sabit ayak üzerinde dizi döndürücü kuvvetler oluşturması sonrasında ortaya çıkar. En sık s por yaralanmaları, trafik kazaları, düşmeler ya da doğrudan dize alınan darbe sonucunda oluşur. Basketbol, futbol ve kayak sık diz bağ yaralanması görülen sporlardandır.
Sporcu hastalığı olarak bilinen ön çapraz bağ yaralanması herkeste görülebilir. Spor yapmayanlarda da dizin daha önce bahsedilen şekilde zorlamalara maruz kalması ön çapraz bağda kısmi veya tam kopmalara neden olabilir.
Ön çapraz bağ yaralanması belirtileri;
şeklinde görülebilmektedir.
Yaralanmaya neden olan bir olay sonrası şikayetleri olan kişilerin ortopedi uzmanı tarafından muayene edilmesi sıklıkla ön çapraz bağ kopması tanısında çok değerli bilgileri verir. Dizde şişlik, Lachmann testinin pozitif olması, öne çekmece testinin pozitif olması, bu testler yapılırken ağrı hissedilmesi, pivot shift testi denilen özel bir manevra sırasında dizde ani hareketlerin alınması ön çapraz bağ kopması tanısını kuvvetlendirir. Beklenenden farklı bulgular olması veya diz yapılarında ek yaralanmalardan şüphelenilmesi halinde düz filmler ve manyetik rezonans inceleme (MR) tetkikleri ek bilgiler verir.
Cerrahi işlem ile ya da cerrahi işlem uygulamaksızın tedavi edilebilen ön çapraz bağ yaralanması kişiye göre ya da kişinin amacına göre tedavi seçeneğini değerlendirdikten sonra tedaviye başlanır. Eğer tedavi edilecek kişi sporcu ise ve spora devam etmek istiyor ise ameliyat seçeneğini değerlendirerek eski haline gelene kadar kişinin tedavisi devam ettirilebilmektedir. Ayrıca tedaviye başlamadan önce yaşınızı, bağ yaralanmasının dizde başka hasarlara yol açıp açmadığını ve günlük yaşamda sizi bu durumun nasıl etkileyeceğini kontrol ettikten sonra tedavi şekline karar verilebilmektedir.
Ameliyat uygulanmadan da tedavi edilebilen bu sakatlık, dinlenerek, buz tedavisi uygulayarak, bandaj kullanılarak tedavi edilebilmektedir. Dinlenme seçeneğini değerlendirerek ve buz ile 20 dakika uygulama yapılarak ön çapraz bağ yaralanması sonucu oluşan ağrı ve şişlik azalarak olumlu sonuçlar alınabilmektedir. Bandaj da yine aynı şekilde ağrıyı ve şişliği kontrol altına alabilen bir tedavi yöntemi olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Dizdeki boşluk hissini ortadan kaldırabilmek için uygulanan bu yöntemler sonucunda ağrı ve şişlik azaldıktan sonra fizik tedavi işlemlerine başlanabilmektedir.
Ön çapraz bağ yaralanması sonucunda eğer ameliyatlı tedavi kararı verilirse teknik olarak kullanılabilecek birkaç yöntem vardır. Genel olarak ön çapraz bağ ameliyatları kapalı (artroskopik) işlemlerdir. Eğer yaralanma çocukta ise vida ya da dikiş yardımı ile ameliyat işlemi yapılmaktadır. Yetişkin kişilerde yaşanan bağ yaralanmaları liflerin parçalanması şeklinde olabilmektedir. Bu gibi durumlarda yeni bir doku yardımı ile bağ tamir edilmelidir. Bağ tamirinde kullanılacak olan doku sıklıkla kişinin kendi tendonlarıdır. İlk olarak diz artroskopisi yapılarak menisküs ve eklem kıkırdağında yaralanmalar olup olmadığına bakılmaktadır. Ön çapraz bağ yaralanması tanısı kesinleştirildikten sonra dizdeki diğer işlemler planlanır. Bağın yeniden oluşturulması için kullanılacak tendonlar küçük bir açık kesi ile alınır. Kadavra dokuları da bağın yerine kullanılabilir. Bu durumda ek kesi gerekmez. Diz eklemindeki kemiklere oyuklar açılır ve yeni bağın geçeceği yol hazırlanarak ameliyata devam edilmektedir. Oyukların içinden bağ geçirilerek uygun gerginlikte kemik tünellerin içine yerleştirilmektedir. Metal veya eriyebilen vidalar, u biçimli çiviler kullanılarak yeni bağın tutturulması işlemleri gerçekleştirilmektedir.
Ön çapraz bağın doğrudan tamiri yapılabilecek tedaviler arasındadır. Bağ yaralanmasını doğrudan tamire uygun olup olmadığı kararı sıklıkla ameliyat sırasında verilir.
Açık ön çapraz bağ ameliyatları günümüzde teknik bir sorun veya yetersizlik olmadığı durumlarda tercih edilen işlemler değildir.
Ön çapraz bağ yeniden oluşturulması ameliyatı ile birlikte diz içinde veya çevresindeki diğer hasarlı dokuların tedavileri de yapılabilir. En sık birlikte yapılan işlemler menisküs tamiri, dizdeki diğer bağların tamir veya yeniden oluşturulması, kemik düzeltme ameliyatlarıdır. Diğer hasarlı dokuların tamiri ve varsa kemik şekil bozukluğunun düzeltilmesi ön çapraz bağ yeniden oluşturma ameliyatının başarı şansını arttırır.
Ön çapraz bağ yaralanması ameliyatı sonrası hastanede sıklıkla 2 veya 3 gün kalınabilmektedir. Koltuk değnekleri ile ayağa kalkılabilmek mümkün olacaktır. Ameliyattan sonra egzersizlere başlamak ve dizi 90 dereceye kadar oynatabilmek beklenmektedir. Ameliyat sonrasında dize buz uygulanarak şişlik ve morarmalar kontrol altına alınabilmektedir. Genellikle ameliyattan 1-1,5 ay sonra normal hayata dönüş başlayabilmektedir. Bu süre içinde fizik tedavi ile diz hareketleri geri kazanılmakta ve çevre kaslar kuvvetlendirilerek işe ve normal yaşam aktivitelerine dönüş hızlandırılabilmektedir. Sıklıkla koltuk değneğinin bırakılması ve hareketlerin tamamlanmasıyla birlikte araç kullanılmasına izin verilmektedir. Beşinci aydan sonra spor yapabilmeye başlanabilmekledir.
Ön çapraz bağ yaralanması ameliyatı sonrasında, her ameliyatta oluşabileceği gibi enfeksiyon, kalıcı ağrılar, dizde oluşabilecek sertlikler, kanamalar, yaralanma öncesi diz sağlığına kavuşamama, ameliyat sırasında konulan tendonun kopması gibi komplikasyonlar gelişebilmektedir. Genellikle bu gibi olumsuzlukların nedeni teknik hatalari, ameliyata uygun olmayan ortamlarda ameliyatın gerçekleştirilmesi, gerekli tüm malzemenin bulunamayışı veya uygun olmayan malzeme kullanımı ile daha sıklıkla rehabilitasyon sürecinde yaşanabilen sorunlardır. Bu gibi sorunların yaşanmaması için deneyimli ortopedi ve travmatoloji doktorlarının gözetiminde tedaviler sürdürülmelidir.
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
