Kırık basit tanım olarak kemiğin bütünlüğünün bozulması olarak bilinir. Ancak ortopedi ve travmatolojide kırık kemik bütünlüğünün de bozulduğu bir yumuşak doku yaralanması olarak tariflenir. Bu kırık tedavisinde kemikteki yaralanma kadar kırık bölgesindeki kemik zarı, kas, tendon, cilt altı ve cilt dokularının tedavideki önemini belirtmek için kullanılan modern bir tanımdır.
Kırıklar nasıl tedavi edilir?
Ortopedi ve travmatoloji uzmanı olarak kırığı değil kırıklı bir hastayı tedavi ediyor olduğumuz bilinciyle sadece kırık ve kırık bölgesine yoğunlaşmadan hastalarımız bütüncül değerlendirmek birincil önceliğimizdir. Bu nedenle tedavide hastalarımızın genel sağlık durumları, bilinen rahatsızlıkları, kullandıkları ilaçlar, iş ve günlük yaşam aktiviteleri, tedavi süresince iş ve günlük yaşamdan ne kadar ayrı kalabilecekleri, alternatif tedavilerin avantaj ve dezavantajları kırıklı bir hastanın tedavisinde değerlendirdiğimiz faktörlerdir.
Basit bir kırık alçı veya atel ile dinlendirilerek tedavi edilebilir. Ancak işinden veya günlük yaşamındaki ihtiyaçlarından dolayı aynı basit kırık ameliyatlı tedaviler uygulanarak hastalarımız günlük yaşamlarına daha erken döndürülebilir. Diğer bir durumda bacak kemiğindeki bir kırıkta ameliyat kararı verilmiş bir hastamızda asıl tedavisi erken dönemde yapılabilirken, yumuşak dokuları ileri derecede hasarlanmış bir bacakta ameliyat işlemleri yumuşak dokuların durumunu daha da kötüleştirebileceğinden yumuşak doku iyileşmesi için ara tedaviler yapılabilir veya asıl tedavi için beklenebilir.
Basit kırıkların bir bölümünde kırığın durumu uygun olduğu için olduğu haliyle alçı veya atellerle kırık bölgesi hareketsizleştirilerek iyileşme sağlanabilir. Sonuçların iyi olmayacağı tahmin edilen kırık uçları arasında ayrılmanın veya açılanmanın fazla olduğu durumlarda düzeltme sonrası alçı veya atel kullanmak gerekebilir. Omuz ve dirsek çevresi bazı kırıklarda alçı veya atel yerine basit kol askısı kullanılarak tedavi sürdürülebilir
Hangi kırıklar ameliyat edilir?
Ayrışması fazla parçalanmalı kırıklarda, uyluk veya bacak büyük kemiklerinin kırıklarında veya ameliyatsız tedavinin iyi sonuç vermeyeceği bilinen kırıklarda ameliyatla kırıklar istenilen duruma getirilip içeriden veya dışarıdan özel cihazlarla tutturulabilir. Halk arasında “platin” olarak bilinen bu cihazlar günümüzde sıklıkla titanyum alaşımlı metallerden yapılır. Vidalar, vidaların deliklerden uygulandığı plak denilen sistemler ve çivi olarak isimlendirilen cihazlar kırıkların tutturulmasında kullanılabilir. Kırık bölgesinde büyük ameliyat kesileri ile yapılan “açık” teknikler ve kırıktan uzak cihaz giriş yerleri açılarak yapılan “kapalı” teknikler kullanılarak kırıklar düzeltilip uygun cihazla tutturulabilir. Kırıkların kemiğe bağlı uçları olan dışarıdan tespit cihazlarıyla (eksternal fiksatör) da tedavisi yapılabilir.
Ameliyat edilmiş kırıklarda tespit cihazlarının çıkarılması gerekir mi?
Kırık tespiti için kullanılan içeriden tespit cihazları şikayet oluşturmadıklarında çıkarılmaları gerekmez. Cilt üzerinde parçaları olan kırık tespit cihazları kırık kaynamasını takip eden uygun bir sürede çıkarılır. Şikayet yapan veya büyüme çağındaki çocuklarda uygulanan içeriden kırık tespit cihazlarının bir kısmının kaynama elde edildikten sonra çıkarılması gerekebilir.
Kırık için eklem protezi ameliyatı yapılır mı?
Bazı özel durumlarda kırıkların düzeltilip tutturulması mümkün veya uygun olmayabilir. Bu durumda kırık parçanın çıkarılarak araya “protez” denilen özel cihazlar yerleştirilerek hastalarımızın günlük yaşamlarına dönmelerine yardımcı olunabilir. Ekleme yakın kırıklarda eklem protezleri (artroplasti) tedavi alternatifleri arasındadır. Eklem protezleri sıklıkla ileri yaşlarda tercih edilen kırık tedavilerindendir.
Kırık kaynaması doğal bir süreçtir ve farklı evreler halinde ilerler. Başlangıçta kırığın ve çevresindeki dokuların hasarı ile kanama oluşur. Kanama zaman içinde iyileşme süreçlerini devam ettiren hücrelerin birikimi ile bölgede şişliğe neden olur. İyileşme reaksiyonları ile bölgede artan kanlanma sonrasında ödem bir süre fazla olarak devam eder. Bu arada oluşan kanamanın organizasyonu (sıvı halden yarı katı hale gelmesi) bölgedeki hareketi ve ağrıyı azaltmaya başlar. Bu süreç genellikle 10-14 gün zaman alır. Giderek sağlamlaşan kırık etrafı birikmeler içindeki hücresel olaylar iyileşmenin devamını sağlar. Yeni oluşan kan damarları ile iyileşme uygun mekanik ve biyolojik ortam sağlandığında kırığın sıklıkla 6-10 hafta civarında kaynamasını sağlar. Bacak (tibia) ve kol (humerus) kemiklerinde kaynama 10-16 hafta sürebilir. Bu süreler kırıkların yeterince sabitlendiği, kişinin kronik bir hastalığının olmadığı, beslenme eksikliğinin olmadığı ve kırık bölgesinde yumuşak doku hasarının belirli derecelerde olduğu durumlarda geçerlidir. Bu durumlardan bir veya daha fazlasının bozuk olması kaynama süresini uzatır.
Yanlış kaynama ne demektir?
Kırıklar genellikle kaynar ancak her kaynama iyileşme anlamına gelmeyebilir. Kırıkların o bölge veya uzuv için kabul edilebilir pozisyonlar dışında bir şekilde kaynaması yanlış kaynama (malunion) olarak isimlendirilir. Yanlış şekilde kaynama işlevsel bozukluk veya kalıcı sakatlık yapabilir. Bununla birlikte her kırığın iyileşmesi için tam olarak düzeltilmiş olması da gerekmeyebilir. Sadece eklem içine uzanımı olan yer değiştirmiş kırıklarda tam düzeltme gerekir. Bunun dışındaki kırıkların büyük bölümünde işlevsel pozisyonda kaynama yeterli sonucu verir.
Bacak kemiğinde yanlış kaynama
Her bölge ve kırık için kabul edilebilir kırık pozisyonları farklıdır. Çocuklarda kırıklarda tam olmayan düzeltmeler daha kolay kabul edilir. Bunun nedeni büyüme kıkırdağı açık çocuklarda yeniden şekillenme (remodelizasyon) olarak bilinen olaylar zincirinin kırık bölgesinde zaman içinde kendiliğinden düzetme yapabilmesidir. Yeniden şekillenmeyi etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan en önemlisi yaştır. Çocuğun yaşı ne kadar küçükse yeniden şekillenmenin düzeltici gücü o kadar fazladır.
Kırıkların kaynamadığı nasıl anlaşılır?
Kırıkların doğal süreci kaynama olsa da kaynamaları gecikebilir veya kırık kaynamayabilir. Özellikle büyük kemiklerin kaynama sorunları ciddi iş gücü ve işlev kaybına neden olabilir. Kırık bölgesi hareket ile ağrı yapıyorsa, bölgede olması beklenmeyen bir hareket oluşmaya başladıysa, kırık bölgesi dokunmayla hassassa, başlangıçta olmayan ağrılar, özellikle yüklenme ile ağrı oluşmaya başladıysa, şişlik ve durağan ağrı varsa, radyolojik incelemelerde kırık halen çok belirgin ve etrafında yeterince kaynama dokusu yoksa veya çok fazla kaynama dokusuna rağmen klinik yakınmalar varsa kırığınızda kaynama sorunu olabilir. Bu durumda kırıklı ilk radyolojik incelemeleriniz dahil tedavi boyunca yapılan tüm tetkiklerinizin incelenmesi ile kişisel olarak muayene edilmeniz önerilir.
Kırık kaynaması hızlandırılabilir mi?
Her kırığın beklenen kaynama süresi farklıdır. Daha hızlı kaynama bazı özel durumlara istenebilir. Bunun için ultrasonografik uyarı, doğrudan akım elektrik uyarısı, manyetik alan uyarısı, kemik içinde yer alan bazı özel proteinlerin kırığa doğrudan uygulanması kullanılabilir seçenekler arasındadır. Bu yöntemler standart kırık iyileşmesini hızlandırmaktan daha çok kaynama gecikmesi veya kaynamama tedavilerinden birden fazla yöntemle birlikte kullanılırlar. Belirgin beslenme eksikliği veya metabolik hastalığı olmayan kişilerde besin desteklerinin kırık iyileşmesini hızlandırdığını gösteren kanıt düzeyi yüksek bilgi mevcut değildir. Kaynamama tedavisinde kullanılan bazı özel yöntemler halen standart yeni kırık tedavisinde kullanım alanı bulamamıştır.
Kırık iyileşmesinin normal şekilde ilerleyebilmesi için yapılabilecek en iyi şey kırıklı bölgenin tedavi şekline göre mümkün olan en kısa sürede aktif olarak kullanılmaya başlanması ve muhtemel fiziksel hasarlardan korunmasıdır.
Kırık tedavisi kişiye özel olmalıdır.
Her kırıklı hastanın kendine özel durumları değerlendirildikten sonra hastalarımızın da dahil oldukları karar verme süreçleriyle kişiye özel tedavilerin sonuçları her kırığa aynı tedavinin uygulanmasından çok daha iyi sonuçlar verir. Alternatif tedavilerin varlığı, her birinin avantaj ve dezavantajları bilinerek hastalarımızın tedavilerine kendilerinin karar vermesi birincil önceliğimizdir.
Sağlıklı günler dilerim
Prof. Dr. Bülent Dağlar
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
