Kalkaneus, topuk kemiği, vücudun tüm ağırlığını taşıyan, bu yükü birden fazla eklem yüzü ile komşu kemiklere aktaran süngerimsi yapıda orta büyüklükte bir kemiktir.
Kalkaneus (topuk kemiği) iç yan, dış yan, yukarıdan ve aşağıdan görünümü
Yüksekten düşme, atlama, merdivenden düşme, araç kazaları ve ezilme gibi yaralanmalarla bu kemikte kırıklar oluşabilir. Yaralanmanın şiddetine göre kırıklar hiç yer değiştirmemiş bazen tam olmayan kemik ezilmeleri şeklinde olabileceği gibi artan yaralanma şiddeti ile birlikte oynamamış tam kırıklar ve oynamış, yer değiştirmiş kırıklar oluşabilir.
Vücudun tüm yükünü taşıyan ve komşu kemiklere aktaran kalkaneus kemiğinde kırıklar tanınmaz ve uygun tedavi edilmezse sürekli ağrı kaynağı haline gelebilir, aksamaya neden olabilir. Fazla yer değiştirmiş kırıklar genellikle kemikte çökme, eğilme ve genişleme oluşturduğu için ayakkabı giyimini zorlaştırabilir. Çevre tendonların sıkışmaları orta ve geç dönemde tüm ayak ve ayak bilek işlevlerini olumsuz etkileyebilir. Yüksek enerjili yaralanmalarda sıklıkla meydana gelen yumuşak doku şişliği fazla olursa ve yeterince uzun süre kalırsa ayak küçük kaslarının ve sinirlerinin baskı altında kalmasına bağlı dolaşımlarını tamamen bozabilir. Ayak kompartman sendromu denilen bu yüksek basınç hali geri dönüşsüz işlev kayıplarına neden olabilir.
Yüksekten düşme, atlama, ayağı yere sert vurma, tekme atma veya ayağın yan kısmına ağır cisim düşmesi gibi yaralanmalardan sonra basarken topuk çevresinde ağrı oluyorsa, hemen veya bir süre içinde topukta veya ayak bilek etrafında şişlik oluştuysa, hareketle veya yük vermeyle yakınmalar belirgin artıyorsa, bölgede dokunmayla hassasiyet varsa kalkaneus kırığından şüphe edilmelidir.
Yüksekten atlama sonrası oluşmuş iki taraflı ciddi kalkaneus kırığı klinik görünümü
Kırıktan şüphe ediliyorsa ortopedik travma tecrübesi olan bir ortopedi ve travmatoloji uzmanının muayenesi ilk yapılması gerekendir. Uzman muayenesine kadar geçen sürede ilerleyici hasardan sakınmak için kesinlikle ağrılı tarafa yük verilmemelidir. Bir bandaj ile muhtemel şişliğin azaltılmasına çalışılmalıdır. Eğer muayeneye kadar geçecek süre uzunsa ayak kalp seviyesi üzerinde dinlendirilmeli ve soğuk uygulama bandaj üzerinden saat başı 20 dakika olacak şekilde sürekli yapılmalıdır. Ağrı kesiciler ile ağrı azaltılmalı ve mümkün olan en kısa sürede uzman muayenesi yapılması sağlanmalıdır.
Şüphe üzerine yapılan uzman muayenesi ile gerek görüldüğünde radyolojik görüntüleme yöntemlerinden faydalanılır. İlk tetkik genellikle düz filmlerdir. İki yönlü grafilere ek olarak gerektiğinde bu kemiğe özel ek düz grafi çeşitlerinin elde edilmesi tanı için gerekebilir. Birçok kırık düz grafilerle tanınabilir. Bununla birlikte özellikle yer değiştirmiş eklem bölümlerinin daha iyi anlaşılması için genellikle bilgisayarlı tomografi tetkiki kullanılır. Tomografide farklı yönlerden kırığın değerlendirilebildiği rekonstrüksiyon kesitleri faydalı bilgiler verir.
Belirgin kırık görülmemesine rağmen muayenede kırık kuşkusu fazla olan veya birkaç günlük tedaviye rağmen beklenen iyileşmenin olmadığı durumlarda kemik bütünlüğünün bozulmadığı ezilme tarzı kırıkların tanısı için manyetik rezonans inceleme tetkiki gerekli olabilir. Ezilme kırıkları daha sık çocukluk ve genç erişkin yaş grubunda sıklıkla da spor yaralanmaları şeklinde görülür.
Manyetik rezonans incelemede topuk kemiğinde beyaz alan şeklinde görülen tam olmayan kırık
Kalkaneus Kırıklarının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Tam olmayan veya yer değiştirmemiş, eklem uyumları bozulmamış kırıklarda yük vermeme tedavinin en önemli parçasıdır. Çift koltuk değneği veya yürüteç ile ilgili tarafa hiç basılmaması önerilir. Bu ağrıyı ve artan reaksiyonu kontrol altına alacaktır. Basmama, yük ile ezilip çökerek bozulma ihtimali olan kemiği korumak için gereklidir. Bandaj veya sargılar muhtemel şişliği önlemek için kullanılır. Yük vermemeye tam uyum gösteremeyecek olgularda yarım alçı (atel), tam alçı veya kırık botları kullanılabilir. Yük vermeme süresi tam olmayan, ezilme tarzı iç kırık diyebileceğimiz yaralanmalarda 3-4 hafta, oynamamış tam kırıklarda 6-8 hafta kadar devam eder. Bu süre sonrasında yine çift koltuk değneği veya yürüteç ile parmak ucu basma şeklinde başlayan yük verme, ağrı olmaması halinde haftalar içinde yavaş arttırılarak korumalı tam yük vermeye kadar ilerletilebilir. Bu süre kırık ve kişinin durumuna göre 6-8 hafta zaman alabilir.
Yer değiştirmesi fazla veya eklem uyumları bozulmuş kırıklarda ameliyatla düzeltmelerin yapılması ve düzeltilen kemiklerin tutturulması gerekebilir. Yer değiştirmiş kırıklarda şişlik ve topuğun çevresinde yumuşak dokuların durumu ameliyat zamanlamasının en önemli belirleyicisidir. Şişlik ciltte gerginlik oluşturuyorsa ameliyat yaralarının iyileşme sorununa neden olma ihtimali artar. Bu yüzden cildin yumuşaması beklenebilir. Ameliyatta yapılacak düzeltmeler ciltte kesikler yapılmadan kapalı yöntemlerle yapılabileceği gibi kırıkların düzeltilebilmesi için küçük ameliyat kesilerinin kullanıldığı yarı açık (minimal invaziv cerrahi) veya tam açık cerrahi şeklinde de yapılabilir. Bu seçim doktorunuzun kırığın ve yumuşak dokuların ihtiyaçlarına göre tecrübesi ile vereceği bir karardır. Ameliyatlı tedavilerde kırıkların düzeltilmesini takiben düzeltilmiş şekilde iyileşmelerini sağlamak için vidalar veya plak-vida denilen cihazlarla tutturulmaları gerekir.
Kalkaneus Kırığım Var, Ameliyat Olması Önerildi, Ameliyat Olmazsam Ne Olur?
Eklem uyumunu bozacak veya yumuşak dokuların sağlığını tehdit edecek kadar yer değiştirmiş kalkaneus kırığı ameliyat edilmediğinde şunlar olabilir:
-eklem dışında da olsa fazla yer değiştirmiş kırıklar yumuşak dokularda baskı oluşturup bunların bozulmasına neden olabilir.
-eklemde yer değiştirmiş kırıklar düzeltilmediğinde hızla ilerleyen kıkırdak bozulmasına, halk arasında kireçlenme denilen durum, neden olabilir. Geri dönüşsüz kıkırdak bozulması ağrılı ayak ve aksama ile sonuçlanabilir.
-sık görülen şekil bozukluğu olan kemiğin boyunun kısalması, genişlemesi ve yamulması nedeniyle ayakkabı giyimi zorlaşabilir. Ayakkabı vurukları nedeniyle yaralar oluşabilir
-çökme nedeniyle ayak bileği çevresinden ayağa doğru ilerleyen tendonların kılıfları baskı altında kalabilir ve ilerleyici biçimde ayak ve ayak bilek işlev sorunları ortaya çıkabilir.
Kalkaneus Kırığı Ameliyatından Sonra Hemen Yürüyebilir miyim?
Bu sorunun en kısa cevabı maalesef “hayır”. Kemiğin süngerimsi yapısı ve kullanılan küçük cihazların vücut yükünü erken dönemde taşıyacak kadar kuvvetli olmaması nedeniyle ameliyatlı tedavilerden sonra da yük vermeme kalkaneus kırıklarının tedavisinin önemli bir parçası olmaya devam eder. Bununla birlikte kırığınızın ve yumuşak dokuların durumuna, ameliyatta elde edilen sağlamlığa bağlı olarak ameliyatlı tedavilerde erken, yük vermeden harekete çok daha erken başlanabilir ve yük verme de birkaç hafta erkene çekilebilir. Bu durum doktorunuzun değerlendirmesi ile karar verilebilecek bir durumdur.
Kalkaneus Kırığı Ameliyatı Oldum Vidalar/Plak vidalar Ne Zaman Çıkarılmalı?
Şikayet yapmayan kalkaneus kırık tespit cihazlarının çıkarılması zorunlu değildir. Bununla birlikte kırığınızın tamamen kaynadığı görülüp kırık yeniden şekillenmesi tamamlandıktan sonra, genellikle ameliyat sonrası birinci yıl civarında, bu cihazlar planlı olarak çıkarılabilir.
Kalkaneus Kırık Ameliyatı Kimler İçin Risklidir?
Ameliyat bölgesinde enfeksiyon görünümü olanlar, ileri derecede sigara kullanımı olanlar, bacak toplardamar tıkanıklığı olanlar, kontrolsüz şeker hastalığı olanlar, kemikleri ileri derecede zayıf olanlar, yük vermeme tavsiyelerine uyamayacak bilişsel bozukluğu olanlar, kontrolsüz psikolojik bozukluğu olanlar ile ileri alkol veya madde bağımlılığı olanlarda kalkaneus kırıklarının ameliyatlı tedavilerinden sonra istenmeyen olay (komplikasyon) görülme ihtimali artar. Bu nedenle bu hastalarda ameliyat gerekse dahi tercih edilmeyebilir.
Kalkaneus Kırığı Sonrası Ne Zaman İşe Dönebilirim?
Kalkaneus kırığı tedavi maalesef uzun bir süre almaktadır. Tam yük verme ortalama 10-12 hafta zaman alır. Bu süre sonrasında genellikle hastalarımız ofis işlerine dönebilmektedir. Dileyenler koltuk değnekleri ile şişliği engelleyecek bandaj ve bileklikler kullanarak daha erken de oturarak çalışabilecekleri, ulaşımlarını kolay sağladıkları işlerine dönebilirler. Ayakta çalışanların işe dönüşleri ortalama 12-16 hafta sürebilmektedir. Engebeli yüzeylerde yürümek zorunda olanlarda topuk yan hareketlerini koruyan sert bileklikler birkaç ay daha kullanılabilir.
Kalkaneus kırıklarının tanı ve tedavisi yeterli ortopedik travma tecrübesi olan uzmanlar tarafından yönetilmelidir. Bu kırıklarda tedavi uzun sürelidir ve tedavi tavsiyelerine çok iyi uyum gerektirir. Sık kontroller oluşabilecek muhtemel istenmeyen olayların önüne geçilebilmesi için gereklidir.
Sağlıkla ve bilgiyle kalın
Prof. Dr. Bülent Dağlar
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
