Erişkin humerus üst uç kırıkları bu yaş grubunda sık görülen kırıklardandır. Giderek yaşlanan toplumla birlikte kemik kalitesini bozan ve sağlamlığını azaltan osteoporozun yaygınlığının artmasına paralel olarak humerus üst uç kırıklarının görülme sıklığı artmaktadır. Kadınlarda erkeklere göre 3-4 kat fazla görülür. Çok büyük çoğunluğu basit mekanizmalarla düşük enerjili yaralanmalar sonucu oluşur. Ortopedi ve travmatoloji biliminin halen yoğun bir şekilde üzerinde çalıştığı humerus üst uç kırıklarında en tartışmalı bölüm bu kırıklarda parçalanma ve ayrışma fazla olduğunda tedavinin nasıl olması gerektiğidir. Farklı ekollerin bu konudaki görüşleri birbirinden oldukça farklı olabilmektedir.
Basit Osteoporotik Humerus Üst Uç Kırıkları
Kemik zayıflığına neden olan osteoporozlu kişilerde basit düşmeler sırasında kendini koruma refleksi ile kolun öne uzatılarak yerle ilk temas eden el üzerinde vücut ağırlığının oluşturduğu güç veya doğrudan omuzun üzerine düşme humerus üst ucunda kırıklar oluşturabilir.
Bu kırıkların birçoğu iç içe geçme şeklinde olur ve parçalar arasında ayrışma olmaz. Hatta omuz ağrıya rağmen bir süre günlük aktivitelerde kullanılabilir. Giderek artan ağrı sonrası doktora başvurulduğunda yapılan radyolojik incelemeler ile kırık saptanır. Parçalanması fazla olmayan, ayrışmamış bu kırıklarda kol askısı veya gövde sargıları kullanılarak ağrı yakınması azaltılır.
Askı veya sargı içindeyken de el, el bilek ve dirsek hareketleri başlanarak muhtemel şişlik ve kas zayıflıkları azaltılmaya çalışılır. Kırığın özelliklerine ve ağrı toleransına göre 10-14 gün gibi bir sürede kasların aktif olarak kullanılmadığı pasif omuz hareketlerine başlanabilir. Erken omuz hareketi iyileşmeyi destekleyeceği gibi günlük yaşantıya dönüşü de hızlandırır. Genellikle 3-4 hafta geçtikten sonra kırığın yer değiştirmediği grafi ile kontrol edilerek kasların kısmi olarak kullanıldığı aktif-yardımlı omuz hareketleri eklenerek rehabilitasyon devam eder. Kırık sonrası 6-8 hafta geçince kolun aktif kullanımına izin verilir. Omuzda muhtemel hareket kısıtlılıkları için egzersizler önerilir. Kendisini hareket sınırlarını tamamlayamayan kişiler için fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamaları faydalı olur. Basit humerus üst uç kırıklarının tedavi sonuçları genellikle çok iyidir. Egzersizlere uyum gösterilmesi başarı için en önemli kriterlerdendir. Omuzun her yöne geniş hareket açıklığı sayesinde aşırı olmayan normalden farklı kaynama şekilleri genellikle günlük yaşantıyı etkileyecek işlev kısıtı oluşturmaz.
Yaralanmanın enerjisi arttıkça kemikteki parçalanma ve omuz etrafındaki yumuşak dokulardaki hasar da artar. Parça sayısı ve parçalar arasındaki açısal veya açılma şeklindeki yer değiştirme miktarı tedaviye karar verilirken değerlendirilen önemli bilgilerdir. Bu bilginin doğru elde edilmesi için klinik muayene ve basit grafiler her zaman yeterli olmayabilir. Humerus üst ucunun parçalı kırıklarında bilgisayarlı tomografi incelemesi genellikle çok değerli ek bilgiler verdiği için kullanılması önerilen bir radyolojik incelemedir. Bu tetkiklerin sonucuna göre kişinin günlük yaşantısına erken dönebilmesi ve omuzunda işlevsel kısıtlılık ihtimalinin azaltılması için tedavide ameliyatlar önerilebilir. Yapılacak ameliyata karar verirken kişinin yaşı, omzuna günlük yaşantısındaki ihtiyacı, parçalanma miktarı, parçaların büyüklüğü, kemik yoğunluğu-kalitesi, eklemde var olan bozulma miktarı, omuzu hareket ettiren kasların durumları değerlendirilir. Bu bilgilere göre kişinin ihtiyaçlarını karşılayacak yönteme kendisi ile karar verilir. Yapılabileceği her zaman kırıkların düzeltilerek mümkün olan erken dönemde hareketlere izin verebilecek sağlamlıkta tutturulması (düzeltme ve tespit, redüksiyon ve fiksasyon) işlemi tercih edilen yöntemdir. Düzeltme kırık bölgesi açılarak veya açılmadan yapılabilir. Tespit için teller, çiviler, vidalar, ipler, kanal içi çivi veya plak-vida olarak isimlendirilen sistemlerden biri kullanılabilir.
Bunlardan hangisinin kullanılacağı genellikle doktorunuzun karar vereceği bir durumdur. Her bir tekniğin avantajlı olduğu durumlar ve kendilerine ait dezavantajları vardır. Bunları tedaviyi üstlenen doktorunuza sorarak öğrenebilirsiniz.
Tutturulması mümkün olamayacak şekilde parçalanmış, eklem yüzünü düzeltilemeyecek şekilde bozmuş, tespit cihazlarının tutunma gücünü bozacak kadar ileri kemik kalitesi kaybı var olan, eklemde önceden dejenerasyonu (kireçlenme-kıkırdak kaybı) olan kişilerde düzeltme tutturma yapılması tekrar ameliyat ihtimalini, zaman kaybını ve maliyeti arttıracağı için eklemin protez ile değiştirilmesi yönteminin uygulanması gerekebilir. Omuz bölgesinde kısmi (hemiartroplasti, parsiyel protez), tam (total omuz protezi, total omuz artroplastisi) veya tam protezin özel bir türü olan ters (revers omuz protezi, ters omuz protezi, reverse omuz artroplastisi) protezler kullanılabilir.
Yine her bir cihazın kullanılması için bazı ön gereklilikler ve her birinin avantaj ve dezavantajları bulunur. Bunlarla ilgili bilgi en doğru şekilde tedavi eden doktorunuz tarafından size anlatılacaktır.
Humerus Üst Uç Kırığı Ameliyatı Sonrası Rehabilitasyon
Düzeltme ve tutturma veya protez ile tedavi edilen humerus üst uç kırıklarından sonra mümkün olan en erken dönemde omuz hareketlerine başlanması hedeflenir. Burada özellikle tutturma işlemi sonrası düzeltme kalitesi, cihazların tutunma gücü ve omuz çevresi kasların durumu en önemli belirleyicilerdir. Genellikle yeterince sağlam tutturulmuş iyi düzeltme elde edilmiş kırıklar sonrasında ameliyat ağrısı azalır azalmaz yaranın sorunsuz olduğu görülerek 3-4 gün içinde hareketlere doktorunuzun önerilerine göre başlanır. Protez ameliyatı sonrasında da omuz için pasif, dirsek-el bilek ve el için aktif hareketler hemen başlanabilir. Doktorunuz bu konuda size ayrıntılı bilgilendirme yapacak, hangi hareketlerden sakınmanız gerektiğini anlatarak doğru zamanlamanın ne zaman olduğunu da size bildirecektir. Hareketlerin nasıl ve ne zaman arttırılacağına da en iyi ameliyatı yapan doktorunuz karar verecektir.
Humerus üst uç kırıklarından sonra tedavi sonuçları genellikle çok iyidir. Sonuçların en önemli belirleyicilerinden biri de kişinin kırık ve/veya ameliyatı sonrası rehabilitasyona ne kadar uyum gösterdiğidir. Hareketleri düzenli çalışanlarda daha erken iyileşme ve normal yaşantıya dönüş olur.
Sağlıklı ve mutlu günler dilerim
Prof. Dr. Bülent Dağlar
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
