Her bel ağrısı bel fıtığı değildir. Bel ağrısı erişkin yaşlarda sık görülen ve gelişmiş toplumlarda en fazla iş günü kaybına neden olan sorunlardan biridir. Beliniz ilk kez ağrısa da tekrarlayan defalar ağrı çekiyor olsanız da günlük yaşamı ve genel sağlığınızı en olumsuz etkileyen iskelet sistemi yakınmalarından biri bel ağrısıdır.
Bel ağrısı özellikle 30’lu yaşlardan sonra görülme sıklığı giderek artan, yabancı yayınlara göre erişkinlerin bir doktora gitmeye ihtiyaç duydukları en sık şikayetlerden biridir. Neredeyse on yetişkinin sekizinde kısa veya uzun süreli bel ağrısı şikayeti olmaktadır. Yine, bel ağrısı iş günü kaybının en önemli nedenlerinden biridir. Ağrının şiddeti ve tekrarlayıcı olmaya meyilli olması genel sağlığı da olumsuz etkiler ve kişilerde önemli bir mutsuzluk kaynağı olabilir.
Bel ağrısı sık görülen bir yakınma olarak belirli özelliklere göre ana tiplere ayrılabilir. Ani ve hızlı başlangıçlı, şiddetli ve genellikle iki haftadan kısa süre ile aynı yüksek şiddette kalanları “akut bel ağrısı” olarak isimlendirilir. Sinsi ve yavaş başlangıçlı olan, bir aydan uzun süredir var olan, bir yıl içinde birkaç kez tekrarlar ve iyileşmelerle devam eden özellikte olanları “kronik bel ağrısı” olarak bilinir. Akut ve kronik bel ağrılarının kişideki etkileri, nedenleri ve çoğu zaman tedavilerinde farklılıklar söz konusudur.
Bel ağrısının nedenleri ana başlıklar olarak, yaralanma ve zedelenmeler (kırıklar ve bağ veya kaslardaki yırtılmalar), enfeksiyonlar, tümörler, romatizmal hastalıklar ve kemik erimesi şeklinde sıralanabilir. En sık nedenler: zedelenmiş bağlar, kas spazmı, kas zedelenmeleri, hasarlı diskler (fıtıklar) ve yaralanmalardır.
Bazı alışkanlıklar ve günlük yaşam aktiviteleri ile dikkatsiz yapılan egzersizler sonucu ani ve şiddetli bel ağrıları oluşabilir. Sonrasında bel ağrısına neden olabilen aktiviteler:
Bazı kişisel ve yapısal özelliklerin varlığı bel ağrısı oluşma ihtimalini arttırır. Bu durumların sık görülenleri:
Yırtılmış diskler: Omurgadaki her bir omur, diskler tarafından desteklenir. Disk yırtılırsa, sinir üzerinde daha fazla baskı olur ve bu da sırt ağrısına neden olur.
Taşmış diskler: Patlamış disklerle aynı şekilde, şişkin bir disk sinir üzerinde daha fazla baskıya neden olabilir.
Artrit: Osteoartrit, kalça, bel ve diğer yerlerdeki eklemlerde sorunlara neden olabilir. Bazı durumlarda, omuriliğin etrafındaki kanal, boşluk, daralır. Bu spinal stenoz olarak bilinir ve ilerleyen yaşla birlikte bel ağrısının sık nedenlerinden birini oluşturur.
Omurganın anormal eğriliği: Skolyoz (omurganın yana eğriliği), kifoz (omurganın bir bölümünün öne yıkık hali) ve lordoz (omurganın bir bölümünün arkaya yıkık hali) doğrudan bel ağrısı yapmasa da oluşturdukları dengesizlik ve bozulan mekanik bel ağrısı ortaya çıkabilir.
Bel ağrılarının en sık nedenlerinden biri de duruş bozukluklarıdır.
Kalça ve sakroiliak eklem olarak isimlendirilen bel omurları ile leğen kemiğinin (pelvis) eklemleştiği bölgedeki zedelenme, artrit ve kireçlenmeler de bel bölgesine yansıyan ağrı sebebi olabilir.
Böbrek rahatsızlıklarının bazılarında, kadınlarda rahim ve yumurtalık rahatsızlıklarının bir bölümü bel bölgesine yansıyan ağrı yapabilir.
Bu sorunun kısa cevabı “evet yapabilir”. Özellikle yük vücudun ortasından uzaklaştıkça bu yükü kaldırmak için sırt ve bel kaslarının dengelemesi gereken kuvvet belirgin derecede artar.
Vücudun önünde bir cisim kaldırılacağında bel ve sırt bölgesinin uygun şekilde tutulması ile bel ağrısı oluşturabilecek zedelenme ihtimali azaltılabilir. Ne kadar uygun pozisyonda taşınsa dahi ağır cisimlerin neden olacağı fazla yüklenme artan süre ile bel bölgesinde kas ve/veya küçük bağlarda yırtıklara, küçük eklemlerde aşırı yüklenme sonucu kemik ve kıkırdak hasarlarına, omurlar arasındaki disk denilen yastık görevi gören yapılarda taşmalara ve/veya yırtılmalara neden olabilir. Uygun olmayan pozisyonda taşıma ve kaldırma hallerinde daha hafif ağırlıklar ve daha kısa süreler de benzer zedelenme ve sonucunda ağrıya neden olabilir.
Bir cisim vücudun önünde taşınacağında veya kaldırılacağında mümkün olduğunca vücuda yakın tutulmalı ve bu sırada bel ve sırt mümkün olduğunca düz sabitlenmelidir.
Öncelikle tekrarlayan muhtemel zedelenme ihtimalini ortadan kaldırabilmek için benzer zorlamalardan kaçınılmalıdır. Ağrı şiddetli ise en azından iki gün kadar mümkün olduğunca uzun ayakta durmaktan sakınmaya çalışılmalıdır. Dinlenme sırasında oturmaktan çok yatma tercih edilmeye çalışılmalıdır. Bu süre içinde basit ağrı kesiciler alınarak şikayet azaltılmaya çalışmalıdır. Bel bölgesine uygulanacak nazik masaj ağrının ve varsa kas spazmının azalmasına yardımcı olacaktır. Ağrı şiddetli kas spazmına bağlı olduğunda bir tarafa doğru eğri duruş söz konusu olabilir. Bu durumda kas gevşetici krem ve/veya diğer ilaçlar kullanılabilir. Küçük kas gruplarındaki veya bel bölgesi destek dokularındaki hafif dereceli zedelenmeler bu tedavi ile belirgin olarak azalır. Tamamen yok olmasa da azalan ağrı günlük yaşama yavaş da olsa dönmeyi sağlayabilir
Bel ağrısı dinlenmeye rağmen iki-üç gün içinde azalmıyorsa, şiddeti giderek artıyorsa, gece rahat bir pozisyon bulunamadan sürekli devam ediyorsa, alınan ilaçlara rağmen şikayetler azalmıyor veya artıyorsa, bacağa vuran iğnelenme, yanma veya uyuşukluk varsa ve sürekli ise, ayak parmaklarını yukarı çekme, ayak bileğini yukarı çekme gibi hareketlerde güçsüzlük hissediliyor veya hiç çekilemiyorsa, parmak ucuna kalkmada zorluk yaşanıyor veya kalkılamıyorsa, idrar veya gaita tutma güçlüğü (kaçırma) oluşmuşsa fazla zaman kaybetmeden bir uzman ile görüşülerek muayene olunmalıdır.
Erişkinlerde özellikle neden olan bir yanlış hareketse en muhtemel tanı zedelenmiş kas veya bağların oluşturduğu bir ağrı olduğundan acil veya acele olarak bir tetkik gerekmez. Ancak ileri yaşlarda, omurlarda noktasal hassasiyet yapan basit bir neden olsa dahi çökme kırıklarından şüphelenilir ve tetkik istenebilir.
Bel Ağrısı İçin Hangi Tetkikler Yapılır?
Erişkinlerde bel ağrısı için ilk başvurularda sıklıkla iyi bir sorgulama ve muayene sonrası bir tetkik gerekmese de gerekli görüldüğünde çoğu zaman ilk tercih edilen tetkikler görüntüleme yöntemleridir. En sık düz filmler (grafi, x-ray) ilk başvurulan görüntüleme yöntemidir. İleri görüntülemeler içinde manyetik rezonans inceleme ve bilgisayarlı tomografi diğer seçenekler olarak kullanılır. Sinirlerde hasar olduğu saptanırsa elektromiyografi (EMG) hem duyu hem de kasları çalıştıran sinirlerin değerlendirilmesinde kullanılabilir. Başka hastalıkların omurgaya sıçraması (metastazı) veya omurga kaynaklı hastalıkların başka yerlere sıçraması (metastazı) araştırılırken pozitron emisyon tomografi (PET) veya sintigrafi tetkikleri kullanılabilir.
Bel ağrısının süresine, şiddetine ve muayene bulgularına göre farklı tedaviler uygulanabilir. Eskiden beri olan, arada sırada artan ve tekrarlayan bel ağrılarında hafif ağrı kesiciler, lokal masaj, germe ve kuvvetlendirme egzersizleri ile tedaviye başlanır. Yeterli fayda görülmediğine kanaat getirilirse fizik tedavi bu tedavilere eklenebilir. Şiddetli, uykuyu ve günlük işlevleri bozan ağrı varlığında kas içine enjeksiyon şeklinde ilaçlar eklenebilir. Sinir baskısı düşündüren sürekli uyuşukluk, iğnelenme, güçsüzlük ve çok şiddetli ağrı varlığında kortikosteroid (kortizon) içeren ilaçlar kullanılabilir. Bu tedavilere cevap alınamadığında şikayetlerin azaltılabilmesi için bel bölgesine doğrudan iğne ile tedaviler yapılabilir. Bu tedaviler genellikle radyolojik görüntüleme eşliğinde ameliyathane şartlarında yapılır. İğne tedavilerinin alternatifleri radyofrekans cihazlar ile yine ameliyathane şartlarında yapılan tedaviler olabilir. Disk taşmalarının bir bölümünde (uzak dış arka taşmalar, posterolateral), şikayetlerin sinirlerin dolaşımını tehdit ettiği durumlarda, eklem bozulmalarının ileri ve diğer tedavilere cevap vermediği durumlarda ameliyatlı tedaviler yapılabilir. Ameliyatlı tedavilerde nedenin ne olduğuna göre tamamen kapalı, sınırlı açık veya açık ameliyatlar şeklinde olabilir. Ameliyatlarda vücut içinde kalacak cihazlar (implant) kullanılabilir veya kullanılmadan yapılabilir.
Bel ağrınız için egzersizlerin hangilerini yapabileceğinizi doktorunuzla birlikte belirlemenizde fayda vardır. Sinir baskısı bulguları yoğun olmayan hafif ve orta şiddetli ağrı şikayeti olanlarda standart bel bölgesi kuvvetlendirme, kalça çevresi ve uyluk-bacak esneklik egzersizleri yapılabilir. Bu egzersizleri daha önce hiç yapmamış kişilerin başlangıçta hareketleri doğru yapmalarını sağlamak için bir fizik tedavi ekibi ile egzersize başlamaları daha faydalı olacaktır. Bel ağrısı uzun süreli ve tekrarlayan şekilde olan kişilerde egzersizin bir yaşam tarzı olması tavsiye edilir. Tavsiye edilmeyen hareketlerin başında hızlı atlama, çömelme-kalkma hareketleri içeren programlar vardır. Yapılacak tüm egzersizlerde vücudun tam kontrolü sağlanmalı yeni zedelenmelere ihtimal vermeden çalışma yapılmalıdır.
Genel sağlık durumu uygun olan kişilerde eklem hareketlerini dengeli şekilde geliştiren, hızlı hareketlerden ziyade vücut ağırlığını sabit tutarak kuvvetlendirme yapan yoga tipleri bel ağrısının tedavisinde ve tekrarlamaların önlenmesinde faydalı olacaktır. Yoga herkesin kendi vücut kapasitesine göre yapması tavsiye edilen bir uygulamadır. Bu nedenle videolar izleyerek görülenin aynını yapmaya çalışmak zedelenme ihtimalini arttırabilir.
Görseldeki hareketler yine herkesin kendi sınırlarında yapması gereken bel ağrısını azaltmak ve önlemek için önerilen basit hareketleri içermektedir. Bu hareketleri yapmadan önce doktorunuzla görüşmeniz faydalı olacaktır.
Uygun zeminde, uygun ayakkabı ve giyimle yapılan yürüyüşler bel ağrısını arttırmaz. Gereğinden fazla yokuş-merdiven inip çıkma içermemesi kaydı ile uygun süreli yürüyüş bel ağrısının azalmasına yardımcı da olabilen bir egzersizdir. Ayakkabıların yürüyüş sırasında oluşan darbeyi azaltacak şekilde kalın yumuşak tabanlı olması, çok sert zemin yerine mümkünse yürüyüş parkurunun kullanılması, sürenin 20-30 dakikadan başlanarak 10-15 dakikalık artmalarla zaman içinde kontrollü arttırılması sağlanacak faydayı arttırır.
Uygun ayakkabı ve giyimi ile zemin gerginliği uygun ayarlanmış yürüyüş bandında herkesin kendi hızına göre yapılmış bir ayarla yürüyüş yapması ve eliptik bisiklet gibi egzersiz cihazlarının uygun pozisyonda kullanımı bel ağrısını arttırmaz. Tüm egzersizlerdeki temek kurallar bu iki cihaz için de geçerlidir. Tüm çalışmalar kişinin kendi yapabilirlik sınırlarında olmalı, genel sağlığınızın bu cihazlarla yapılacak egzersizlere uygun olmalı, süre ve yoğunlukla ilgili diğer değişkenler bilgili bir kişi ile birlikte planlanmalıdır. Cihaz kullanılan egzersizlerde muhtemel istenmeyen durumların oluşmaması için cihaz bakımlarının uygun yapıldığından da emin olunması gerekir. Özellikle çocukların bulunduğu ortamlarda çocuklarının güvenliğini sağlayacak önlemlerin alınmış olduğundan da emin olunmalıdır.
Bel ağrısını uzun süredir deneyimleyenler farklı tedavileri denerler. Akupunktur belli noktalara farklı derinlikte ve bazen farklı özelliklerdeki iğnelerin uygulanmasını içeren tarihi çok eskiye dayanan bir yöntemdir. Uzun süreli bel ağrısı nedeniyle akupunktur uygulanan kişilerin bir bölümü bu tedaviden önemli ölçüde faydalandıklarını bildirmektedir. Ağrı hissinin azaltılmasına yönelik akupunktur ile ilgili bilimsel bilgi düzeyinde kanıtlar daha azdır. Hatta gerçek (belirli noktalara uygulama) ile belirli olmayan rastgele noktalara uygulanan iğnelerin bel ağrısının şiddetinin azaltılmasında benzer etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Uygulamalar konusunda bilgi ve tecrübe sahibi kişilerin yaptığı akupunktur bel ağrısı şiddetini azaltabilir.
Çektirme (traksiyon) işlemi bel ağrısının tedavisinde uygun hastalarda kullanılabilen ve çok dikkatli uygulanması gereken bir yöntemdir. Uygulama şekli, hızı, uygulanacak gücün miktarı tedavi edici olabileceği gibi fazla veya ani olduğunda geçici veya bazen kalıcı sakatlanmalara da yol açabilir. Yapılacak muayeneniz sonrası bu yöntemin sizin için uygun olup olmadığına karar verilir. Konuda tecrübeli kişiler tarafından uygun teknik ve cihazlara yapıldığında bel ağrısından kurtulmanıza yardımcı bir yöntem olarak kullanılabilir. Sıklıkla tek başına değil diğer tedavilerle birlikte kullanılması tavsiye edilir. El ile veya özel cihazlarla yapılabilir. Bir uzman gözetiminde olması kesinlikle tavsiye edilir. Baş aşağı pozisyonla yapılan çektirme tansiyon ve göz tansiyonu (glakom) hastaları için uygun değildir.
Korseler sert ve yumuşak olabilir. Sert korseler genellikle hareketi azaltırken yumuşak korseler ısıtma ve destek hissini arttırma gibi işlevlerde etkilidir. Bel ağrısının nedenine bağlı olarak kısa süreli korse kullanımı ağrı düzeyinde azalma sağlayabilir. Uzun süreli gereksiz kullanım bel çevresi kaslarda giderek hızlanan güçsüzlük ve yetersizliğe neden olabilir. Yanlış hareket veya ağır kaldırma ile başlayan ağrılarda veya yıllardan beri olan tekrarlayıcı ağrılarda 2-3 günlük yumuşak korseler şikayetleri azaltabilir.
Bel Ağrısı Ameliyatı Sonrası Sakat Kalınır mı?
Bel ağrısının nedenine göre seçilmiş uygun teknik ve tecrübeli doktorların yaptığı ameliyatlı tedaviler sonrası kalıcı sakatlık riski son derece düşüktür. Şikayetlerin devam etmesi genellikle nedenin iyi belirlenememesine veya ameliyat sonrası önlem ve egzersizlere iyi uyum sağlanamamasına bağlıdır. Yapılacak her ameliyatlı işlem için doktorunuzla o işleme özel durumların tümünü ayrı ayrı görüşmeniz önerilir.
Bel ağrısı sizin için hayatınızı zorlaştıran bir şikayet olmaya başladıysa doktorunuzla yapabileceğiniz yaşam değişiklikler ve egzersizler ile yapmanızın sakıncalı olması muhtemel aktiviteleri görüşmenizde fayda olacaktır.
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
