Ayak bileği kırıkları genç erişkin erkeklerde ve ileri yaş kadınlarda daha sık görülen ortopedik yaralanmalardandır. Diğer tüm kırıklar içinde de görece görülme sıklıkları fazladır. Bununla tüm yaş gruplarında görülebilirler.
En sık basit burkmalar ile oluşurlar. Spor yaralanmaları, yüksekten düşme veya atlama ve daha büyük enerjili kazalarda da ayak bilek kemiklerinde kırıklar ve bağlarda yaralanmalar oluşabilir.
Ayak bilek eklemi bacak kemikleri olan tibia (iç tarafta, kalın olan) ve fibula (dış tarafta, ince olan) kemiklerinin alt uçları ile bunların oluşturduğu çatal içinde yer alan talus kemiğinden oluşur. Tibia ve fibulanın alt uçlarına sırasıyla medial (tibianın alt ucu) ve lateral (fibulanın alt ucu) malleol ismi verilir.
Tibianın ayak bilek arkasında yer alan hafif çıkıntılı bölümü posterior (arka) malleol olarak isimlendirilir. Ayak bilek kırıkları bu kemik çıkıntıların her birinin tek veya birkaçının kombine halde kırılması şeklinde karşımıza gelebilir. Tek çıkıntı kırığı tek malleol, iki çıkıntı kırıkları bimalleoler kırık, üç çıkıntının birlikte kırılması da trimalleoler kırık olarak isimlendirilir.
Ayak bilek kırıklarında kemik yarlanmalara sıklıkla bağ yaralanmaları da eşlik eder. Özellikle tek malleol ve bimalleoler kırıklarda tibia ve fibula arasındaki sindezmos bağın sağlamlığı tedavi seçimini etkiler.
işaret sindezmos bağ ve üzerinde iki kemik arasıda devam eden bağ yapısını göstermektedir.
Yaralanma sonrası ayak bileğinde ani bir ağrı ve şekil bozukluğunun (deformite) olması yer değiştirmiş bir kırık ve bazen bununla birlikte bağların da yaralanmasına bağlı eklem uyumsuzluğunun işareti olabilir. Şekil bozukluğu olmasa da şişlik, yük vermeye çalıştığınızda canınızın çok yanması, yürüyememe ve belli noktada dokunmayla fazla hassasiyetin olması kırık işareti olabilir.
Bimalleoler kırıkta şişlik ve morarmalar Trimalleoler kırıkla birlikte çıkıkta şekil bozukluğu
Muayenede kırıktan şüphelenildiğinde öncelikle düz grafilerle kemikler değerlendirilir. Grafiler ön arka, yan ve özel bir açıda çekilen mortis grafilerden oluşur. Kırıkların %90’ından fazlası düz grafilerle ortaya konulabilir. Kemiklerdeki bütünlük, varsa kırıktaki yer değiştirme miktarı ve en önemlisi eklemin normal ilişkileri değerlendirilir.
Kırıkların daha iyi anlaşılabilmesi, ek yaralanmaların ortaya konabilmesi ve tedavi planı için zaman zaman bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans inceleme tetkikleri de kullanılabilir.
Ayak bileği kırıklarının tedavisi de diğer tüm ortopedik rahatsızlıklarda olduğu gibi kişiye özel olmalıdır. Genel olarak yaş, kemik kalitesi, basmadan yürüyebilme kapasitesi, ek hastalıklar, ayak bileği etrafındaki cilt ve cilt altı dokuların hasarlanma miktarı, kırıkların nerede olduğu, kırıklardaki yer değiştirme miktarı, eklem ilişkilerinin durumu tedavi kararını etkileyen faktörlerdir. Hiç yerinden oynamamış veya düzeltme ile yerine gelmiş ve tekrar bozulmayan kırıklar yarım alçı, tam alçı, kırık botu veya bazen sert ayak bileklikleri ile tedavi edilebilir. Kırığın sağlamlığına göre ikinci veya üçüncü haftanın ardından kısmi yük verme yavaş yavaş arttırılabilir. Bu süre içinde koltuk değneği veya yürüteç gibi yürüme yardımcıları kullanılabilir. Tespitli süre sıklıkla 6 hafta civarındadır. Bu sürenin sonunda kırığın ve kişinin ihtiyaçlarına göre sert veya yumuşak ayak bileklikleri ile koruma yapılabilir. Alçı çıkarıldıktan sonra oluşabilen şişlikler için bandaj, masaj veya basit bileklikler kullanılabilir.
Kısa bacak (diz altı) alçı Kısa bacak kırık botu
Eklem ilişkileri bozulduysa ve basit düzeltme ile alçı içinde korunamıyorsa, kırıklar fazla yer değiştirdiyse ameliyatlı tedaviler gerekebilir. Ameliyatlarda ciltte kesiler yapılmadan kapalı yöntemler veya kırıkların ortaya konularak düzeltilebilmesi için açık yöntemler kullanılabilir. Hangi yöntemin uygun olacağı kırığın türü, yeri, yumuşak dokuların durumu ve cerrahi ekibin tecrübesine göre farklılık gösterebilir. Ameliyatta düzeltilen kırıklar teller, vidalar, çiviler veya plak-vida olarak isimlendirilen sistemlerle tutturulur. Ameliyat sonrası dokular iyileşinceye kadar yarım alçı veya bot benzeri cihazlar kullanılır. Şişlik ve ağrı azalınca basit hareketlere izin verilebilir. Yük vererek yürüme kırığınızın türüne ve yapılan tespit sonrası sağlamlığına göre kısmi olarak başlar ve giderek arttırılır.
Uygun pozisyonda kaynamış, eklem ilişkileri iyi korunmuş, eklem çevresinde kalıcı şişlik olmamış ayak bilek kırıklarının iyileşmesinden sonra genellikle belirgin bir sorun kalmaz. Kaynama olup hareketleri geri kazanıldıktan sonra genellikle dördüncü ay civarında eski yaşan aktivitelerinin hemen tümü yapılabilir. Kişinin egzersizleri iyi yapması normalleşme dönemini kısaltır.
Ameliyat edilmiş kırıklarda nadiren tespit cihazları ciltte huzursuzluk yaratabilir. Günlük yaşamda sorun çıkartan belirgin çıkıntılı cihazlar kaynama sonrası 12. ay civarında çıkarılarak oluşturdukları şikayetler giderilebilir.
Ayak bilek kırıklarına eşlik edebilen bağ zedelenmeleri uygun tedavi edilmediklerinde kalıcı gevşeklik ve ağrı oluşturabilir. Eklem ilişkilerini kötü etkilemiş bir iyileşme elde edildiyse, kötü yükler nedeniyle eklemde bozulma (dejenerasyon, kireçlenme) ilerleyerek ağrılı bir ayak bileğine neden olabilir. İlk yaralanma sırasında oluşmuş olan kıkırdak zedelenmeleri de boyut ve yerlerine göre kalıcı ve ilerleyici ağrı, takılma ve şişlik gibi şikayetler oluşturabilir.
Sağlıkla kalın
Prof. Dr. Bülent Dağlar
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
