Dizde sıvı toplanması sık diz yakınmalarından biridir. Uygun tanı ve tedavi protokollerine uyulmaması tekrarlayan şişlik, eklem kıkırdağı bozulması, işlev kaybı ve ağrılı eklem gibi istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Bu yazıda dizde şişlik geliştiğinde yapılması önerilenler özetlenerek ne zaman doktora başvurulması gerekeceği anlatılmıştır.
Dizinizde şişlik ani mi yoksa yavaş mı gelişti? Bu sorunun cevabı tanı yaklaşımında oldukça belirleyicidir. Ani gelişen şişliklerin en sık nedeni zorlanmalardır. Bu bazen kişinin farkında olmadığı basit zorlamalar olabilirse de sıklıkla belirgin bir zorlama hatırlanır. Kaza, atlama, düşme, burkma sonrası ani gelişen şişlikler diz içinde bir veya daha fazla yapının hasarını akla getirir. Bir zorlama olmadan oluşan şişlikler enfeksiyonlar veya romatolojik hastalıklara bağlı olabilir. Nadiren, kan sulandırıcı alanlarda, pıhtılaşma sistemi bozukluğu olanlarda diz ekleminde kanamalar ani şişlik nedeni olabilir. Enfeksiyon, diz içi yapılardaki hasar ve romatolojik hastalıklara bağlı şişlikler genellikle ağrı ile birlikte olur. Ağrı dinlenmede olabilir ve hareketle belirgin artabilir. Romatolojik hastalıklar ve enfeksiyonlarda şişlik ve ağrıya genellikle eklem etrafının sıcak hissedilmesi ve bazen de gözle görülür kızarıklık eşlik edebilir. Ağrı, şişlik, eklem etrafında kızarıklık ve ısı artışı mümkün olduğunca erken bir ortopedi hekim kontrolü gerektirir.
Dizde Yavaş Gelişen Şişliklerin Nedenleri Nelerdir?
Eğer diziniz birkaç gün içinde giderek artan şekilde şişti ise muhtemel nedenler şunlardan biri olabilir; aşırı zorlama (uzun yürüyüş, ağır kaldırma, atlamalı-zıplamalı aktivite), romatolojik hastalıklar, metabolik hastalıklar (gut gibi), diz içinde uzun süreli var olan hasarlar (menisküs, bağ ve/veya kıkırdak zedelenmeleri, yırtıkları), düşük dereceli enfeksiyonlar, vücuttaki enfeksiyon veya uzun süreli diğer hastalıklar (tümörler, bunların tedavileri, kontrolsüz şeker hastalığı vb), sinovit (eklemi çevreleyen zarların fazla sıvı üretmesi) ve diz sağlamlığının tam olmadığı instabilite olarak isimlendirilen durumlar.
Tanı ve tedavi işlemlerinin önemli belirleyicilerinden biri de dizinizdeki şişliğin ilk mi yoksa tekrarlayıcı bir şişlik mi olduğudur. Tekrarlayan şişliklerin sık nedenleri; kronik metabolik hastalıklar (gut, kontrolsüz diabet vb), diz içi veya çevresindeki yapılarda uzun süreli hasar (menisküs, bağ, kıkırdak hasarları), tekrarlayan aşırı yüklenmeler, diz eklemi instabiliteleri (bağ yetmezliğine bağlı kararsızlık), eklem faresi (eklem içinde serbest kalmış kıkırdak veya doku parçaları), romatolojik hastalıklar, iyi tedavi edilmemiş enfeksiyonlar ve sinovitler olabilir.
Dizde Sıvı Toplanmasının Ne Gibi Zararları Olabilir?
Dizde toplanan sıvı enfeksiyona bağlı ise çok hızlı kıkırdak aşınması, harabiyeti yaparak eklemi geri dönüşsüz olarak bozabilir. Aşırı şişlik gerginliğe bağlı dinlenmede de olabilen şiddetli, zonklayıcı ağrı oluşturabilir. Diğer nedenlerden meydana gelen ve özellikle tekrarlayan şişlikler diz içi yapıların ve özellikle de eklem kıkırdağının daha kolay zedelenmesine sebep olabilir. Bozulan normal eklem sıvısı özellikleri eklemin yük taşıma ve kıkırdağın beslenme durumunu olumsuz etkileyebilir. Bu nedenlerle dizde uzun süreli ve tekrarlayıcı özellikte sıvı toplanması uygun tedavi edilmelidir.
Dizin ne kadar sürede şiştiği, şişlik öncesi zorlama veya darbe olup olmadığı, ağrının eşlik edip etmediği, ağrının şiddeti ve hareketle ilişkisi, diz etrafının kızarık ve sıcak olup olmadığı önemli bilgiler verse de çoğu zaman kesin nedenin ortaya konması için muayene ve sonrasında gerekli görülürse görüntüleme yöntemleri ile eklem yapılarının incelenmesi ve eklemdeki sıvıdan alınacak örneğin tetkik edilmesi değerli ek bilgiler sağlar. İlk yapılan tetkik genellikle dizin düz filmleridir. Diz içi yapılarda bir hasar veya diz içinde tümör benzeri bir durumdan şüphe edildiğinde manyetik rezonans inceleme kullanılabilir. Herhangi bir anestezi işlemine gerek kalmadan iğne ile şişlik oluşturan sıvıdan örnek alınarak incelemelere tabi tutulabilir. Öncelikle renk değerlendirilir. Ani gelişmiş şişliklerde kırmızı sıvı içeriği kanama ve diz içi yapılarda yeni bir hasarı düşündürür. Bulanık sarı-beyaz ve sarı renkli yoğun sıvı sıklıkla enfeksiyon düşündüren önemli bir bulgudur. Açık sarı berrak sıvılar eski diz içi hasarlı yapıları, bağ zedelenmesine bağlı instabiliteler ve bazı romatolojik hastalıklarda şişlik oluşturan sıvının özelliğidir. Alınan sıvı sıklıkla hem mikrop içerip içermediği için kültür ve mikroskobik incelemeye, hem içinde varsa hücrelerin sayılması için hücre sayımına hem de içeriğinin saptanabilmesi için biyokimyasal incelemeye gönderilir. Bu tetkiklerin sonuçları belirleninceye kadar en muhtemel tanıya yönelik tedavi başlanır. Enfeksiyon veya romatolojik hastalıktan şüphe ediliyorsa kan tetkikleri tanı çalışmalarına eklenir.
Nedene yönelik işlemler tamamlanır tamamlanmaz en muhtemel tanı için tedavi seçilir. Sıklıkla dizdeki sıvının boşaltılması gerginliği azaltarak varsa ağrının azalmasını sağlar. Tekrar şişmeye engel olabilmek için baskılı bandaj yapılır. Zorlama veya darbe varsa koltuk değneği ile basma azaltılır. Sıklıkla soğuk uygulama ile bölgesel rahatlama ve eklem çevresi reaksiyonun azaltılmasına çalışılır. İlk tedavinin ardından tanı tetkiklerinin sonucuna göre asıl tedaviler planlanabilir. Bu durumun istisnası dizde belirgin enfeksiyon olduğunun gösterilmesidir. Özellikle bir veya birden fazla sistemik hastalığı olan, bünyesi zayıf, iyileşme potansiyelleri olumsuz etkilenmiş ileri yaşta kişilerle beş yaş altı çocuklarda eklem enfeksiyonları hızlı ilerleyen kıkırdak bozulması ve sistemik olumsuzluklar oluşturabileceğinden dizin tamamen temizlenebilmesi için ek işlemler yapılması gerekebilir. Bu bazen tekrarlayan iğne ile boşaltma ve yıkama bazen de ameliyathanede temizlik işlemleri şeklinde gerçekleştirilebilir. Sağlıklı genç erişkinlerde diz eklem enfeksiyonu için iğne ile yıkama ve antibiyotik tedavisi tercih edilebilir.
Diz için yapılarda yırtık, kırık gibi durumlar saptandığında bu durumlara özgü tedaviler planlanarak gerçekleştirilebilir.
Tekrarlayan sıvı toplanmalarının nedeni olabilen sinovit ve romatolojik hastalıklarda sinovya denilen eklem çevresi zarların temizlenmesi işlemi yapılabilir. Bu işlem açık veya artroskopi denilen kapalı ameliyat yöntemleriyle gerçekleştirilebilir.
Dizde sıvı toplanmalarına bağlı şişliklerin nedeni belirlenmeli ve tedavileri iyi planlanarak gerçekleştirilmelidir. Bu şekilde uzun süreli veya kalıcı iş güç kayıplarından sakınmak mümkün olabilir.
Sağlıkla ve bilgi ile kalın.
Prof. Dr. Bülent Dağlar
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
