Ayağın basarken normalde yere temas etmeyen taban iç kısmının yere temas eder halde olması düz tabanlık olarak bilinir. Düz tabanlık durumuna topukta dışa kayma eşlik ettiğinde ise pes plano valgus olarak isimlendirilir.
Düz tabanlık durumunun gerçek tek bir sebebi yoktur. Nörolojik hastalıklar veya sendromlar ile birlikte olmayan düz tabanlığın sebebi konusunda halen üzerinde görüş birliğine varılmamış birkaç teori bulunmaktadır. Bu teorilerden birine göre ayağa şeklini veren kemikler ve eklemlerin yapısal farklılığı nedeniyle düz tabanlık oluşur. Diğer bir teoriye göre kemik ve eklemleri destekleyen bağlardaki yetersizlik veya esneklik, bir diğerine göre destek küçük kas gruplarındaki dengesizlik veya yetersizlik nedeniyle düz tabanlık oluşur.
Çocukluk çağında ilk 3 yaşta düz tabanlık tüm çocukların üçte ikisinde görülür. Bu oran altı yaş civarında onda bire kadar iner. Düz tabanlıkların neredeyse %90’ı masum ve çoğu zaman iyi bir muayene ve gerekirse tetkikler sonrasında izlem dışında özel bir tedavi dahi gerektirmeyen farklılıklardır. Ancak küçük bir grup düz tabanlık olgusunda uygun tedavi yapılmadığı takdirde ilerleyici ağrı, şekil bozukluğu ve eklem bozulmaları gelişebilir.
Yere basarken düz görünen, otururken veya parmak ucuna yükselme sırasında ayak taban iç kavisinin belirgin şekilde görülür hale geldiği durumlarda şekil farklılığının büyük ihtimalle masum olduğunu söyleme mümkündür. Ancak topuk kemiği (kalkaneus) ile ayak bilek kemiği (talus) arasındaki eklemin (subtalar eklem) hareketli olup olmadığının tespiti için tercihen çocuk ortopedi yaklaşımı tecrübesi olan bir ortopedi ve travmatoloji uzmanının muayenesi gereklidir. Bu eklemin sert olduğu durumlarda tedavi gerekebilecektir.
Ayak yük taşıdığı sırada yani yere basarken taban iç kavisinin kaybolduğu, otururken, başparmak yukarı doğru kaldırıldığında veya parmak ucuna yükselme sırasında gözle görülür bir taban iç kavisinin oluştuğu durumlar esnek düz tabanlık olarak isimlendirilir.
Ayak yük taşıdığı sırada yani yere basarken taban iç kavisinin kaybolduğu, otururken, başparmak yukarı doğru kaldırıldığında veya parmak ucuna yükselme sırasında gözle görülür bir taban iç kavisinin oluşmadığı, topuk kemiği (kalkaneus) ile ayak bilek kemiği (talus) arasındaki eklemin (subtalar eklem) hareketinin azaldığı veya hiç olmadığı durumlar sert düz tabanlık olarak isimlendirilir.
Ayağı oluşturan kemiklerdeki doğumsal şekil farklılıkları, ayak kemikleri arasında olabilen kıkırdak veya kemik köprüler sert düz tabanlığa neden olur.
Esnek düz tabanlıklar genellikle ailelerin fark ettiği, çocukların kendilerinin belirgin şikayetlerinin olmadığı durumlardır. Bununla beraber aktivite veya kilo arttıkça zaman zaman ayak tabanında, uzun aktivite sonrası bacak kemiği üzerinde birkaç saatten bir güne kadar sürebilen ağrı yakınması olabilir. Sert düz tabanlıklar daha kolay benzer şikayetleri oluştururlar. Şekil bozukluğunun fazla olduğu durumlarda ayağın taban kısmının ortasında çıkıntı olabilir ve ayakkabı sürtmesi nedeniyle bu bölgede kızarıklık, ağrı veya ileri durumlarda yara olabilir. Sık kullanılan ayakkabılarda şekil bozulmaları fark edilebilir.
Esnek düz tabanlıkların büyük çoğunluğunda özel bir tedavi veya cihaz kullanımı gerekmez. Esnek düz tabanlığı olup basarken ayağın orta bölümü fazla çöken, bu sırada topuğun dışa kayma gösterdiği durumlarda ayağın ayakkabı veya ayakkabı içi özel cihazlarla (ortez) desteklenmesi hem muhtemel erken yorgunluk, kasların fazla kullanımına bağlı ağrı, yüksek yoğunluklu aktivitelerde istenilen seviyede başarılı olamama gibi yakınmaları azaltır hem de ileriye dönük şekil bozukluğunun ilerlemesi ve eklemlerde erken bozulma ihtimalini ortadan kaldırabilir. Ayak küçük kas gruplarına yönelik kuvvetlendirme hareketlerinin faydası olup olmadığı bilinmemektedir. Düz tabanlığa Aşil tendon kısalığı veya gerginliğinin eşlik ettiği durumlarda buna yönelik germe, alçı, botilinum toksin uygulamaları veya cerrahi tedaviler gerekli olabilir.
Tedavi gerektiren düz tabanlıkların büyük bölümünde amaç ayağı erişkin yaşa gelinceye kadar uygun pozisyonda korumaktır. Çoğu tedavi kalıcı düzeltme amacıyla yapılmaz. Sert düz tabanlıklarda ise bu durum daha farklıdır. Kemik şekil bozukluklarının düzeltilmesi veya kemikler arası bağlantıların ortadan kaldırılması hem ayağın şeklinin düzelmesini hem de işlevlerin iyileşmesini kalıcı olarak sağlayabilir.
Esnek düz tabanlık tedavi edilmediğinde ayak gelişiminin tamamlanmasına kadar geçe süre içinde şekil bozukluğu ilerleyecektir. Aynı zamanda kasların oluşturduğu kuvvet yere uygun şekilde yansıtılamayacağı için aktivite sırasında kaslar daha fazla kullanılmaya başladığından erken yorulma, istenilen başarıyı elde edememe gibi durumlar oluşabilir. İleri esnek ve sert düz tabanlıkta ayak ve bacakta ağrı giderek artabilir. Eklemlerin uygun duruşlarının korunamaması fazla yüklenme ve eklem bozulmalarına neden olabilir. Yüksek aktivite ile bacak kemiğinde stres kırıkları ortaya çıkabilir.
İlk dört yaşta esnek düz tabanlık için özel bir cihaz kullanımı sık değildir. Topuk kısmı daha sert, iç kavis desteği olan ve parmak bölümünün geniş ve yüksek olduğu ayakkabı kullanımı önerilir. Parmak ucu ve topukta yürüme egzersizleri, ayak küçük kaslarını çalıştıran oyun ve egzersizler sağlanan fayda konusunda görüş birliği olmasa da kullanılan yöntemlerdendir. Topukta kaymanın fazla olduğu durumlarda bunun kontrolünü sağlamak için özel ayakkabı içi cihazlar kullanılabilir. Tabanlıklar özellikle aktivite sırasında ayağın dengelenmesi için kullanılabilir. Aşil gerginliği var ise buna yönelik tedaviler yapılır. Sert düz tabanlık durumunda tabanlık ve yukarıdaki diğer uygulamalar şikayetleri azaltmıyorsa veya ayaktaki şekil bozukluğu fazla ise ameliyatlı tedaviler gündeme gelebilir.
Prof. Dr. Bülent DAĞLAR
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı
